હિંદુ ધર્મમાં એક જ ગોત્રમાં લગ્ન શા માટે પ્રતિબંધિત છે, જાણો કારણ
શા માટે એક જ ગોત્રમાં લગ્ન ન કરવાઃ લગ્ન માટે જન્માક્ષર મેળવવું એ પ્રથમ ક્રિયા છે જે લગ્નજીવનને સુખી બનાવવા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. જે ઘરમાં લગ્ન કરવા યોગ્ય યુવક કે યુવતી હોય, તે ઘરના માતા-પિતા આ બાબતે ચિંતિત રહે છે. કુંડળીના મેચિંગમાં ગોત્રને ચોક્કસપણે ગણવામાં આવે છે. જો કે ગોત્ર તમામ જાતિના લોકોમાં જોવા મળે છે, પરંતુ બ્રાહ્મણ પરિવારોમાં પ્રવરનું ખૂબ મહત્વ છે. પુરાણ અને સ્મૃતિ ગ્રંથો અનુસાર, જો કોઈ છોકરી સંબંધી હોય પરંતુ પ્રવર ન હોય તો આવી છોકરીના લગ્નની મંજૂરી આપી શકાય નહીં.
સંતન ગોત્ર શું છે?
આ સાત ઋષિઓ, મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર, જનદગ્નિ, ભારદ્વાજ, ગૌતમ, અત્રિ, વશિષ્ઠ, કશ્યપ અને આઠમા ઋષિ અગસ્તિના સંતાનોને ગોત્ર કહેવામાં આવે છે. એટલે કે જે વ્યક્તિનું ગોત્ર ભારદ્વાજ છે, તેના પૂર્વજ ઋષિ ભારદ્વાજ છે અને તે વ્યક્તિ આ ઋષિના વંશજ છે. પાછળથી ગોત્ર ધાર્મિક પરંપરા સાથે સંકળાયેલું બન્યું અને લગ્ન દરમિયાન તેનો ઉપયોગ થવા લાગ્યો. ઋષિઓની સંખ્યા લાખો કરોડ હોવાથી ગોત્રોની સંખ્યા પણ લાખો કરોડ ગણાતી હતી. પરંતુ સામાન્ય રીતે મૂળ આઠ ગોત્રોને આઠ ઋષિઓના નામ પરથી ગણવામાં આવે છે જેમના વંશમાં અન્ય ગોત્રોની રચના થઈ હતી. મહાભારતના શાંતિ પર્વમાં મૂળ ચાર ગોત્રોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે જે અંગીરા, કશ્યપ, વશિષ્ઠ અને ભૃંગુ છે.
પ્રવરા શું છે?
લગ્નને અંતિમ સ્વરૂપ આપતી વખતે ગોત્રની સાથે સાથે પ્રવરનું પણ ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે.પ્રવરનું નામ પણ પ્રાચીન ઋષિઓના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે, જો કે, બંને વચ્ચેનો તફાવત એ છે કે ગોત્રનો સંબંધ રક્ત સાથે છે જ્યારે પ્રવર આધ્યાત્મિકતા સાથે સંબંધિત છે. પ્રવરોને ગોત્ર હેઠળ ગણવામાં આવતા હોવાથી, જાતિમાં અંતઃપત્નીની પ્રથા પ્રવરોને પણ લાગુ પડવા લાગી. બ્રાહ્મણોમાં ગોત્ર પ્રવરનું ઘણું મહત્વ છે. ગૌતમ ધર્મ સૂત્રમાં પણ અસમાન પ્રથમ લગ્ન અંગે સૂચનાઓ આપવામાં આવી છે. એટલે કે છોકરી એક જ જાતિ કે કુળના પુરુષને ન આપવી જોઈએ.
