દહીં ભલ્લાનો સ્વાદ વધારવાની વાત હોય કે પછી તે ટેમ્પરિંગ ઉમેરવાની હોય, જીરું દરેક જગ્યાએ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. પરંતુ આજે જીરુંનો ઉપયોગ ભોજનનો સ્વાદ વધારવાથી લઈને સ્વાસ્થ્ય જાળવવા સુધીની દરેક બાબતમાં કેવી રીતે કરી શકાય?
જીરું ભોજનમાં સ્વાદ અને સુગંધ ઉમેરે છે-
જીરું એ શાકાહારી ખોરાકનું જીવન રક્ત છે. જીરું વિશે લખતી વખતે મને ઘણા વર્ષો પહેલાનો એક બનાવ યાદ આવી રહ્યો છે. મારા ઘરે એક વૃદ્ધ સંબંધી આવ્યા અને મને કહ્યું કે દાળના તડકામાં જીરું ન નાખો કારણ કે તે મારા દાંતમાં ફસાઈ જાય છે. મારે ચિંતા કરવી જોઈએ મારે શું કરવું જોઈએ? જીરુંની મસાલા કઠોળ અને શાકભાજીમાં ઉમેરવાની હતી. તેથી મેં થોડો જીરાનો પાઉડર તૈયાર કર્યો અને તેને ઘીમાં મરચાં સાથે ભેળવીને ટેમ્પર કર્યું. કઠોળ અને શાકભાજીનો સ્વાદ પણ વધી ગયો અને તેમને પણ ખ્યાલ ન હતો કે જીરું દાંતમાં ફસાઈ જશે. હું ઉપરોક્ત ઘટનાનો ઉલ્લેખ એટલા માટે કરી રહ્યો છું કારણ કે કેટલાક લોકો જીરું સાફ કરતા નથી. આવી સ્થિતિમાં, તેની ધારની કિનારી પેઢાને ચૂંટે છે, જેનાથી દુખાવો થાય છે.
જીરું એક લોકપ્રિય મસાલો છે, જેનો ઉપયોગ કઠોળ, શાકભાજી, રાયતા, ભાત, ચટણી વગેરેનો સ્વાદ અને સુગંધ બંનેમાં વધારો કરે છે. માત્ર સ્વાદ અને સુગંધ જ નહીં, જીરું ખોરાકને સુપાચ્ય અને સંતોષકારક બનાવે છે.
જીરું બે પ્રકારના હોય છે-
સામાન્ય રીતે કહીએ તો, જીરુંના બે પ્રકાર છે – એક સામાન્ય જીરું અને બીજું કાળું જીરું અથવા શાહ જીરા. પરંતુ, શાહ જીરાનો રોજિંદા રસોઈમાં ઉપયોગ થતો નથી. તે ખર્ચાળ પણ છે. દાળ, શાક, ભાત, કઢી અને રાયતા ઉપરાંત, હું દાળ, ખીચડી, ઉપમા અને ઇડલી વગેરેના તડકામાં જીરું પણ ઉમેરું છું. જીરું ગરમ પ્રકૃતિ ધરાવે છે, તેથી શિયાળામાં તેનો વધુ ઉપયોગ થાય છે. પરંતુ, શેક્યા પછી તેનો સ્વભાવ બદલાઈ જાય છે.
જીરું સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત આ સમસ્યાઓને દૂર કરે છે-
- જીરું સ્વાસ્થ્યનું રક્ષક પણ છે. શેકેલા જીરાનું સેવન કરવાથી કબજિયાતમાં રાહત મળે છે અને પેટ સ્વસ્થ રહે છે. જીરું ડાયાબિટીસ, ગેસ, અપચો અને કોલેસ્ટ્રોલ વગેરેમાં પણ રાહત આપે છે.
- એસીડીટીની સ્થિતિમાં શેકેલા જીરાના પાવડરની સાથે મીઠું, ખાંડ અને લીંબુ નાખીને પીવો. તમને રાહત મળશે. -પેટમાં દુખાવો, ઉબકા વગેરેની સ્થિતિમાં થોડું જીરું ચાવીને ખાઓ. હું તેના પાવડરની ગોળીઓ પણ બનાવીને વાપરું છું.
- શેકેલા જીરાના પાઉડરમાં થોડો ગોળ અને સૂકી કેરીનો પાઉડર ઉમેરીને ગોળી બનાવો અને અપચો હોય તો એક-બે ગોળી લો અને જમ્યા પછી નવશેકું પાણી પીવો.
- સ્તનપાન કરાવતી સ્ત્રીઓને જીરાના લાડુ અને જીરાનું પાણી આપવાની પરંપરા છે.
- તેનું વધુ માત્રામાં સેવન ન કરવાનું ધ્યાન રાખો કારણ કે તેનાથી યુરિક એસિડ પણ વધી શકે છે. શેકેલું જીરું
તેનો આ રીતે ઉપયોગ કરો – ચાટ મસાલા, ગરમ મસાલા, અથાણા મસાલા પાવડર વગેરે જેવા સૂકા મસાલામાં જીરું ઉમેરવામાં આવે છે, પરંતુ તેને બે રીતે શેકી શકાય છે –
1- ધીમી આંચ પર એક કડાઈમાં જીરું શેકી લો. સુગંધ આવવા લાગે એટલે ગેસ બંધ કરી દો. તેને ઠંડુ કરી પાવડર બનાવી લો. તેને શક્કરિયા ચાટ, ફ્રુટ ચાટ વગેરે પર છાંટીને ખાઓ. તેનો સ્વાદ સારો આવશે.
2- જીરું હળવું શેકાઈ જાય ત્યારે તેમાં થોડી હિંગ નાખો. સુગંધ આવે પછી ગેસ બંધ કરી દો. તેને ઠંડુ કરીને પાવડર સ્વરૂપમાં રાખો. તેનો ઉપયોગ દહીં રાયતા અને છાશમાં કરો. સ્વાદની સાથે સ્વાસ્થ્ય પણ સારું રહેશે.
3- દહીંમાં કેલ્શિયમ, પ્રોટીન વગેરે પૌષ્ટિક તત્વો મળી આવે છે, જે શેકેલું જીરું ઉમેરીને પેટને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
જીરું તડકા આ રીતે લગાવો-
1- જો તમે જીરા ચોખા બનાવવા માંગતા હોવ તો જીરાને થોડા તેલમાં તળી લો અને તેમાં તમાલપત્ર વગેરે નાખો. પછી તેમાં ચોખા અને મીઠું નાખીને પકાવો. તમને સારો સ્વાદ મળશે.
2- રાંધેલી દાળ કે કઢીમાં ટેમ્પરિંગ ઉમેરવું કે નહીં… જીરું, આખા લાલ મરચા અને હિંગને ઘીમાં તળી લો અને ટેમ્પરિંગ લગાવીને ઢાંકી દો. સુગંધ અંદર ઊંડે સુધી પ્રવેશ કરશે.
3-જો તમારે રાયતા કે છાશમાં સ્વાદ ઉમેરવો હોય તો ઘીમાં હિંગ અને જીરું નાખીને મિક્સ કરી લો.
4- જો તમારે જીરું બટેટા અથવા લીલા વટાણા, મેથી વગેરે જેવા કેટલાક શાકભાજી બનાવવા હોય તો તેલ અથવા ઘીમાં હિંગ અને જીરું નાખીને તળી લો. સુગંધ અંદર ઊંડે સુધી પ્રવેશ કરશે.
5- ઈડલી, ઉપમા, એપ્પે વગેરેમાં ટેમ્પરિંગ ઉમેરવા માટે સરસવના દાણા અને કઢી પત્તા સાથે થોડું જીરું ઉમેરો. સ્વાદ સારો થઈ જશે.
6-કેટલાક લોકોને હિંગ પસંદ નથી હોતી. આવી સ્થિતિમાં જીરાની સાથે દાળમાં લસણ અને ડુંગળીના તડકા પણ ઉમેરી શકાય છે. શાકભાજી કાપતી વખતે તમે હીંગને બદલે લસણ વગેરે ઉમેરી શકો છો.
