દુનિયામાં પાસપોર્ટ સિસ્ટમ લાગુ થયાને 102 વર્ષ થઈ ગયા છે. રાષ્ટ્રપતિથી લઈને વડા પ્રધાન સુધીના સરકારી અધિકારીઓએ પણ એક દેશથી બીજા દેશમાં મુસાફરી કરતી વખતે પાસપોર્ટ સાથે રાખવો આવશ્યક છે. વિદેશ પ્રવાસ માટે પાસપોર્ટ ફરજિયાત છે.
ગેરકાયદેસર ઇમિગ્રેશનને રોકવા માટે પાસપોર્ટ સિસ્ટમ 1920માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. યુએસએ પાસપોર્ટ જેવી સિસ્ટમ અપનાવનાર પ્રથમ હતું. પછી લીગ ઓફ નેશન્સમાં પણ તેની ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. 1924 માં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સે પ્રથમ વખત તેની નવી પાસપોર્ટ સિસ્ટમ રજૂ કરી હતી.
વિદેશમાં મુસાફરી કરનાર વ્યક્તિ માટે પાસપોર્ટ એક ઓળખ કાર્ડ બની ગયું છે. પાસપોર્ટમાં મુસાફરનું નામ, સરનામું, નાગરિકતા, ઉંમર, સહી અને અન્ય માહિતી હોય છે.
પરંતુ ત્રણ લોકો એવા છે જેઑને દુનિયામાં ક્યાંય જવા માટે પાસપોર્ટની જરૂર નથી. આવું જાણવા મળે તો શું તમે આશ્ચર્ય પામી રહ્યા છો કે આ ત્રણ લોકો કોણ છે.? તેમાંથી એક છે બ્રિટનના રાજા, જાપાનના રાજા અને રાણી જેઓ પાસપોર્ટ વગર ક્યાંય પણ મુસાફરી કરી શકે છે. ચાર્લ્સ બ્રિટનના રાજા બન્યા તે પહેલાં સ્વર્ગસ્થ રાણી એલિઝાબેથને આ વિશેષાધિકાર મળ્યો હતો.
ચાર્લ્સ બ્રિટનના રાજા બન્યા પછી, તેમના સચિવોએ તેમના દેશના વિદેશ કાર્યાલય દ્વારા તમામ દેશોમાં વિદેશ પ્રવાસ માટે જરૂરી દસ્તાવેજો મોકલ્યા હતા. તેમણે સંદેશો આપ્યો કે રાજાઓની યાત્રામાં કોઈ અડચણ ન પડવી જોઈએ. કિંગ ચાર્લ્સ હવે બ્રિટિશ શાહી પરિવારના વડા છે અને તેમને મુસાફરી કરવાની મંજૂરી આપવી જોઈએ.
જાપાનના રાજા અને રાણીને પણ આ ખાસ સુવિધા મળી હતી. જાપાનના વર્તમાન રાજા નરુહિતો અને પત્ની માસાકો ઓવાટા પાસપોર્ટ વગર મુસાફરી કરી શકે છે. રાજાની બેઠક પરથી ઉતરાણના દેશમાં મુસાફરી કરતી વખતે કોન્સ્યુલર પાસપોર્ટ સાથે રાખવામાં આવે છે.
1971માં વિદેશ મંત્રાલયે આ વિશેષ સત્તાની શરૂઆત કરી હતી. જો આ ત્રણેય વિદેશ જશે તો જાપાનનું વિદેશ મંત્રાલય અને બ્રિટનમાં રાજાનું સચિવાલય સંબંધિત દેશને અગાઉથી યોજનાની માહિતી મોકલશે.
માત્ર બ્રિટિશ રાજાઓને જ આ અનોખી તક મળે છે. પરંતુ તેની પત્નીને આ તક મળી ન હતી. રાજાની પત્ની મુસાફરી કરતી વખતે કોન્સ્યુલર પાસપોર્ટ સાથે રાખે છે. કોન્સ્યુલર પાસપોર્ટ ધારકોને વિશેષ ધ્યાન અને આદર આપવામાં આવે છે.
પરંતુ એલિઝાબેથ જ્યારે રાણી હતા ત્યારે આ પાસપોર્ટ તેઑના પતિ પ્રિન્સ ફિલિપને રાજદ્વારી પાસપોર્ટ મળ્યો હતો. આ સન્માન શાહી સિંહાસન પર બેઠેલા વ્યક્તિનું જ છે.
વિશ્વના તમામ વડા પ્રધાનો અને રાષ્ટ્રપતિઓ એક દેશથી બીજા દેશમાં મુસાફરી કરતી વખતે કોન્સ્યુલર પાસપોર્ટ સાથે રાખે છે. કોન્સ્યુલર પાસપોર્ટ ધરાવતા નેતાઓને સુરક્ષા તપાસ અને અન્ય તપાસમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવે છે. ભારતમાં આ પદ વડાપ્રધાન, રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ પાસે છે.
ભારત ત્રણ પ્રકારના પાસપોર્ટ જારી કરે છે. સામાન્ય લોકો પાસે વાદળી પાસપોર્ટ હોય છે. સરકારી અધિકારીઓ અને મંત્રીઓના સત્તાવાર પાસપોર્ટ, રાજદ્વારી પાસપોર્ટ મરૂન રંગના હોય છે. ત્રીજો સૌથી વિશેષ પાસપોર્ટ દેશના વડાપ્રધાન, રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિને જારી કરવામાં આવે છે.
